Nakon raka dojke, pluća i debelog crijeva, rak endometrija ( rak tijela materice ) zauzima četvrto mjesto oboljevanja od raka ženske populacije. U 2000. godini od raka endometrija u svijetu je oboljelo 189.000, a umrlo 44.700 žena.

Stopa incidencije je trostruko viša u razvijenim zemljama. Mnogobrojni faktori rizika, na direktan ili indirektan način , endogeno ili egzogeno, dovode do povečanja broja žena oboljelih od karcinom enometrija. Tendencija produžavanja životne dobi stanovništva je vjerovatno povećala incidenciju ove bolesti. Upotreba kombinovanih oralnih kontraceptiva snižava rizik od oboljevanja od endometrijal nog karcinoma za 30%, dok ga samo progesteronske pilule snižavaju još značajnije. U odnosu na ovu grupu žene koje koriste neoponirani estrogen ( najčešće konjugovani ) tri ili više godina imaju pet puta veći rizik od endometrija lnog karcinoma. Korišćenje intrauterinih uložaka – spirala kao uzrok nastanka karcinom endometrija nije dokazano. Karcinom endometrija je jedan od najrjeđih uzroka smrti sa samo 1.3% smrtnih slučajeva od malignih bolesti ukupno. Ovako nizak mortalitet se povezuje sa činjenicom da se skoro 80% karcinoma endometrija dijagnostikuje u prvom stadijumu bolesti .Posteljidnjih godina zabilježen je lagani porast mortaliteta uzrokovanog karcinomom endometrija

Etiologija i faktori rizika

Dugotrajna izloženost neoponiranom djelovanju estrogena pridaje se veliki značaj, bilo da je endogenog ili egzogenog porijekla . U rizičnu grupu se ubrajaju i osobe sa prekomjernom tjelesnom težinom ( periferna konverzija androgena u estron u masnom tkivu ), žene koje nisu rađale ( smanjena ekspozicija progesteronu, dominantnom u trudnoći ) , žene sa ranom menarhom i kasnom menopauzom ( produžena ekspozicija estrogenima ), oboljele od sindroma policistični h jajnika ( povečan LH - povečani androgeni i njihova konverzija u estron), oboljele od dijabetesa tip II, oboljele od estrogenih tumora gonada, a rizični faktori su i uzimanje tamoksifena, rak dojke ili rak jajnika u anamnezi te zra čenje karlice. Grupe sa smanjenim rizikom su višerotke i žene koje u zimaju peroralne kontraceptive . Ishrana bogata vlaknima ima protektivan učinak na nastanak raka endometrija.
Dijagnostika endometrijalnog karcinoma
Histološka verifikacija uzorka endometrija je jedina sigurna metoda za postavljanje dijagnoze. Ultrazvuk u dijagnostici endometrijalnog karcinoma. Morfološke i vaskularne osobine endometrija se proučavaju transvaginalnim ultrazvukom. Debljina endometrija preko 14 mm u premenopauzi i preko 5 mm u postmenopauzi indikacija su za eksplorativnu kiretažu pogotovo kod žena koje troše hormonsku terapiju ili su na terapiji tamoksifenom. Citologija u dijagnostici raka endometrija. Za razliku od cervikalnog karcinoma i njegovih predstadija, cervikalna citologija nije dovoljno osjetljiva u otkrivanju raka endometrija. Razlozi su anatomski i fiziološki : • tokom prolaska kroz crvikalni kanal u vaginu endometrijalne ćelije se degeneratno mijenjaju te ih je teško prepoznati,
• zbog stenoze cervikalnog kanala u postmenopauzi, endometrijalne ćelije se ne nalaze u cerviko-vaginalnom razmazu ili su malobrojne,
• dobro diferencirani adeno-karcinomi, za razliku od slabo diferenciranih, rijetko spontano deskvamiraju,
• postoje diferencijalno-dijagnostičke poteškoće u razlikovanju atipičnih endocervikalnih od atipičnih endometrijalnih ćelija.

Frakcionirana kiretaža u dijagnostici

Frakcionirana kiretaža je „ zlatni standard „ u dijagnostici patološkog endometrija. Obavezna je kod : krvarenja u postmenopauzi ( kada je endometrij deblji od 4 mm) , premenopauzi i kod nepravilnih krvarenja žena iznad 35 godina, žena u postmenopauzi sa piometrom, te suspektnih citoloških i ultrazvučnih nalaza. U 30% žena u postmenopauzi krvarenje se javlja kao posljedica uzimanja estrogenih preparata, u 30% zbog atrofičnog endometrija, 10% zbog cervikalnog ili endometrijalnog polpia, 10% usljed ostalih uzraka ( karcinom cerviksa, sarkom uterusa), 5% zbog hiperplazije endometrija a 15% krvarenja u postmenopauzi uzrokovano je rakom endometrija.
Hiperplazija endometrija-Hiperplazijom endometrija nazivamo različite stepene proliferacije sluzokože materice koja nastaje kao odgovor na produženo djelovanje estrogena bez suprimirajućeg djelovanja progesterona.
Tamoksifen i rizik nastanka endometrijalnog karcinoma
Dok na ćelije raka dojke tamoksifen djeluje citostatski, istovremeno potstiče rast ćelija endometrijalnog karcinoma. Na 1.000 žena koje su uzimale tamoksifen manje od 5 godina, pojave se 2-3 nova karcinoma, a 13 novih karcinoma kod žena koje su uzimale tamoksifen između 6 i 7 godina zbog čega se ne preporučuje terapija tamoksifenom duže od 5 godina. Opisana je povećana incidencija endometrijalnog polpia kod žena tretiranih tamoksifenom. Prosjećna debljina endometrija u bolesnica tretiranih tamoksifenom je 10,4 mm i sva nepravilna krvarenja iz materice moraju se evaluirati frakcioniranom kiretažom.

Tipovi karcinoma endometrija

Postoji apsolutni i relatvni porast karcinoma endometrija koji je danas u razvijenim zemljama najčešći maligni tumor ženskih genitalnih organa. Vjerovatnost da će oboljeti tokom života postoji u 2-3% ženske populacije. U 5% slučajeva se javlja prije 40. godine, oko 25% slučajeva otkrije se u premenpauzi, a najveći broj u dobi od 50-65 godine života. Postoje dvije vrste ove bolesti:
Tip I - estrogen ovisan - nastaje u žena kod kojih postje dobro diferencirani rizični faktori ( šećerna bolest,bolesti jetre, povišeni krvni pritisak, gojaznost, neplodnost,poremećaji menstrualnog ciklusa), te u žena tretiranih estrogenima. Rizični faktori su u vezi sa hiperestrinizmom, odnosno sa neoponiranim djelovanjem endogenog ili egzogenog estrogena. Ovaj tip karcinoma se razvija u pre- i perimenopauzi, dobro je diferenciran,često je udružen sa različitim tipovima hiperplazije a estrogeski i progesteronski receptori su visoki. Histološki, radi se o subtipovima sa povoljnom prognozom. Metastaze i recidivi su rijetki

Tip II –estrogen-neovisni – nastaje u kasnoj postmenopauzi u žena koje su rađale , imale uredan menstrualni ciklus, koje su mršave i sa urednim endokrino-metaboličkim statusom. Histološki radi se o tipovima sa lošom prognozom.
Na prognozu karcinoma endometrija utiče: klinički stadij,histološki tip i stepen zrelosti,dubina invazije i prodor u vaskularne prostore,zahvaćenost grlića,adnexa i linfnih čvorova,stanje steroidnih receptora, DNA ploidija i povečana izražajnost p53 gena.

Liječenje endometrijalnog karcinoma

Liječenje endometrijalnog karcinoma je operativno: izolovano ili kombinovano sa gestagenima ili citostaticima, ili zračenjem.
Petogodišnje preživljavanje bolesnica
Liječenih zbog ca.endometrija
Stadij bolesti Preživljavanje
Stadij I 70 do 95%
Stadij II 66 do 70%
Stadij III 35 do 44 %
Stadij IV 14 do 20%